Çiçekli bitkilerde tozlaşma ve döllenme

Tozlaşma olayının meydana gelmesi için öncelikle polenler serbest kalmalıdır. Polenler, çiçekli bitkilerde erkek üreme organı stamenin baş kısmı olan anterde bulunur. Anter yapısının dış kısmı, tabakalı bir çeperle sarılıdır. Zamanla anterin olgunlaşmasıyla bu çeperde, çeşitli şekillerde açıklıklar meydana gelerek polenler dışarı salınır. Genellikle rüzgar, su, böcek, hayvan ve insanlar yardımıyla polenler etrafa dağılır. Bu saydığımız rüzgar, su, böcek, hayvan ve insanların tozlaşmada büyük rolleri vardır. Serbest kalan polenlerin, dişi üreme organı olan pistilin stigmasına yani dişiçik tepesine gelip yerleşmesi olayına tozlaşma denir. Stigma dışa salgıladığı çeşitli maddeler sayesinde yapışkan bir yüzeye sahiptir. Böylece serbest haldeki polenlerin stigma yüzeyine yapışık kalması sağlanır. Stigma yüzeyine yapışık haldeki polen tanesi, bir süreden sonra çimlenmeye başlar. 

Bilindiği gibi bir polende iki tane çekirdeğin bulunduğunu, bunlardan birinin vegetatif, diğerinin ise generatif çekirdek ismini aldığını, daha önce paylaştığımız çiçekli bitkilerde üreme yapıları yazısında, konuya ayrıntılı bir şekilde değinmiştik. Buradan okuyabilirsiniz. 

Polende çimlenme, vegetatif çekirdeğin polen tüpünü oluşturmasıyla başlar. Polen tüpü, stigmadan stilusa doğru uzamaya devam eder. Bu uzama polen tüpünün, embriyo kesesinde yer alan çekirdeklere ulaşmasına kadar sürer. Çoğunlukla polen tüpü, tohum taslağının mikropil kısımdan içeri girer. Polen tüpünün bu uzunluğu bitki türüne özgündür. Çeşitli türlerdeki bitkilerde bu uzunluk değişmektedir. Polen tüpünün böyle bir yol izlemesinde yani stigmadan stilus aracılığıyla embriyo kesesindeki çekirdeklere ulaşmasında, tohum taslağının çeşitli yapılarının salgıladığı kimyasallar etkilidir. Polenin vegetatif çekirdeği, polen tüpünü oluşturarak ortadan kaybolur. Buradaki amaç, döllenmeyi yapacak olan generatif çekirdeğe yol sağlamaktır. 

Polen tüpüne geçip yumurta çekirdeklerine doğru yol alan generatif çekirdek, polen tüpündeyken bir mitoz bölünme geçirerek iki çekirdek meydana getirir. Bu çekirdekler polen tüpü aracılığıyla embriyo kesesindeki çekirdeklere ulaşırlar. Birinci generatif çekirdek, merkezde bulunan iki polar çekirdeği dölleyerek 3n kromozomlu yapıyı meydana getirir. Bu 3n kromozomlu yapı kaynaşıp üst üste mitoz bölünmeler geçirerek endosperm dediğimiz yapıyı oluştururlar. Endosperm diğer ismiyle besin doku, tohumun oluştuktan çimlenene kadar embriyoyu besleyen temel dokudur. Bilindiği gibi bir tohum temel olarak embriyo, endoperm(besin doku) ve testadan(kabuk) ibarettir. Tohum çimlendikten sonra fideciği meydana getirecek olan yapı embriyodur. Embriyo zarar görürse tohumda çimleme dolayısıyla fidecik oluşumu görülmez. Bunun için embriyonun zarar görmemesi gereklidir. İşte burada embriyonun besin ihtiyacını karşılayan endosperm devreye girer. Endosperm sayesinde embriyo beslenip hayatta kalır. Peki embriyo nasıl meydana gelir. Bunu ise ikinci generatif çekirdek sağlar. Birinci generatif çekirdek, polar çekirdekleri dölleyip endspermi meydana getirdikten sonra, ikinci generatif çekirdek de yumurta çekirdeğini döller. Yumurta çekirdeği döllendikten sonra art arda mitoz bölünmeler geçirerek embriyoyu oluşturur. işte generatif çekirdeklerin yumurta ve polar çekirdekleri dölleme olayına çiçekli bitkilerde döllenme denir. 

Polen alerjisi olanlara…

Bilim insanlarının yapmış olduğu araştırmalara göre, çiçekli bitkilerin çoğunluğu sabahın erken saatlerinde polenlerini çevreye saçarlar. Polen alerjisi olan insanların, özellikle ilkbaharda bu duruma dikkat etmeleri gereklidir. 

Gelecek yayınlarımızda görüşmek üzere. Takipte kalın!