İnsanda Sinir Sistemi

Merkezi sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşur. Vücudumuzun içinden veya dış çevreden gelen uyarıların değerlendirilip cevabın oluşturulduğu yapılardır. 

Beyin ve omurilikten çıkıp vücuda yayılan sinirler çevresel sinir sistemini oluşturur. 

Beyin dıştan içe doğru kafatası kemikleri ve üç beyin zarı (meninges) ile sarılarak çevrelenmiştir. 

Meninges zarları dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar şeklinde konumlanmıştır. 

Kafatası kemiklerinin hemen altında bulunan sert zar, beyni dış etkilere karşı korur. 

Sert zar ile ince zar arasında bulunan örümceksi zar, bu iki zarı birbirine bağlar. 

Beynin tüm kıvrımlarını saran ince zar, taşıdığı kan damarları sayesinde beyni besler. 

İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvısı (BOS) bulunur. BOS, beyin ve omuriliği dış etkilere karşı koruyup beslenmelerinde görev alır. Ayrıca bu iki yapının iyon dengesini de sağlar. 

- Beyni saran sert, örümceksi ve ince zarlar omurilikte de bulunur. 

- Beyin zarlarının bakteri ve/veya virüslerin etkisi ile iltihaplanması sonucunda menejit hastalığı meydana gelir. 

Uç beyin ile beyinciğin dış kısmında boz madde (nöron gövdeleri), iç kısmında ise ak madde (miyelinli nöron aksonları) bulunurken; omurilik ve omurilik soğanının dış kısmında ak madde, iç kısmında ise boz madde bulunur. 

Öğrenme, konuşma, yazma, hafıza, bilinç, hayal kurma ve zeka gibi olayların kontrol merkezi uç beyindir. 

İki yarım kürede oluşan uç beyin, üstten nasırlı cisim alttan ise beyin üçgeni ile yarım kürelerini birbirine bağlar. 

Beş duyu organının kontrol merkezleri uç beyinde bulunur. (Tat, koku, dokunma, işitme ve görme duyularını algılar.) 

İstemli hareketlerin kontrol merkezi de uç beyinde yer alır. 

- Üstten bakıldığında beyin yarım kürelerini enine bölen girintiye rolando yarığı denir. 

Talamus, duyu organlarından gelen uyartıları sınıflandırarak uç beyindeki ilgili merkezlere gönderir. (Koku duyusu hariç) Koku duyusuna ait impulslar (uyartılar), talamusa uğramadan uç beyne iletilir. Ayrıca uyku ile uyanıklık olaylarını ayarlar. 

Hipotalamusun temel görevlerini alt alta sıralayalım: 
▪️ Homeostasi denilen kararlı iç dengeyi sağlar. 
▪️ Vücut ısısını düzenler. 
▪️ Hipofiz bezinin fonksiyonlarını kontrol eder. 
▪️ ADH (anti diüretik hormon: vasopressin) ve oksitosin hormonlarını üretir. 
▪️ İştah, yeme-içme olaylarının merkezidir. 
▪️ Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını düzenler.
▪️ Uyku ve rüya olaylarını kontrol eder. 
▪️ Susama, idrar oluşumu, vücudun su dengesi ve elektrolit dengesini sağlar. 

Epitalamus, pineal bez denilen epifiz bezini barındıran bölgedir. Epifiz, melatonin hormonu salgılar. Melatonin, vücudun uyku ve biyolojik saatini ayarlar. 

Orta beyin, görme ve işitme reflekslerinin kontrol merkezidir. Göz bebeklerinin göze gelen ışık miktarına göre büyüyüp küçülmesi veya kedi, köpeklerin gelen seslere kulak dikmesi örnek verilebilir. Dinlenme durumunda bile kaslarımız bir miktar kasılı kalır. Bu duruma kas tonusu denir. Kas tonusu da orta beyin tarafından kontrol edilir. Ayrıca vücut duruşunun ayarlanmasında da görev alır. 

Beyincik, vücudun denge merkezidir. Çizgili kasların birbiri ile uyumlu çalışmasını sağlar. Beyincik, gözden ve kulaktan gelen uyartıları da baz alarak vücut dengesini sağlar. Beyincik, hayat ağacı olarak da isimlendirilir. 

Omurilik soğanı, hayat düğümü olarak adlandırılır. Çünkü solunum, dolaşım, sindirim, boşaltım gibi sistemlerin çalışmasını denetler. Soluk alıp verme merkezi olduğundan omurilik soğanı çalışmayan biri yaşamını yitirir. Hapşırma, öksürme, yutkunma ve kusma olaylarını kontrol eder. 

- Beyne gelen sinirler omurilikte, beyinden çıkan sinirler ise omurilik soğanında çapraz yapar. İşte bu yüzden vücudun sağ tarafı beynin sol yarım küresi tarafından kontrol edilirken, vücudun sol tarafı ise beynin sağ yarı küresi tarafından denetlenir. 

Pons diğer ismi ile varolii köprüsü sadece memelilerde bulunur. Beyincik yarım kürelerini birbirine bağlar ve aralarındaki uyartı (impuls) iletimini sağlar. Omurilik soğanı ile birlikte soluk alıp vermede de görev alır. 

Omurilik, beynin omurga kanalındaki uzantısıdır. Gelen uyartıları beyne iletmekle görevli olan omurilik, refleks merkezidir. Ancak tüm refleksler, omurilik tarafından kontrol edilmez. Görme ve işitme reflekslerinin orta beyin tarafından kontrol edildiğini hatırlayınız. 

Yukarıdaki şekilde bir refleks yayını görmektesiniz. Görseli anatomik olarak öğrenmeye çalışınız. 

- Diz kapağı refleksinde ara nöron bulunmaz. Duyu ve motor nöronlardan oluşan kalıtsal bir reflekstir. 

Beyin ve omurilikten çıkıp vücuda yayılan sinirler (86), çevresel sinir sistemini oluşturur. Çevresel sinir sistemi; somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere iki kısımdan meydana gelir. 

Somatik sinir sistemi: 
▪️ Miyelinli motor nöronlardan oluşur. 
▪️ Uç beyin tarafından kontrol edilir. 
▪️ İstemli çalışan kaslara uyarı götürür. 

Otonom sinir sistemi 
▪️ Miyelinsiz motor nöronlardan oluşur. 
▪️ Omurilik, omurilik soğnaı ve hipotalamus tarafından kontrol edilir. 
▪️ İstemsiz çalışan kaslara uyarı götürür. 
▪️ Otonom sinir sistemi de birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirlerden oluşur.